TÜRKÇE(ÇATI)

tarafından **ea_-_ışıl** Ptsi Eyl. 22, 2008 8:34 pm

ya çatıyı gerçekten iyi bir şekilde anlayıp anlatabilecek birileri var mııı???şekillerle ve örneklerlee ltfennn Crying or Very sad

tarafından **Ryuk** Salı Eyl. 23, 2008 6:16 pm

Fiillerin öznelerine ve nesnelerine göre aldıkları konuma ve girdikleri biçime çatı denir. “Çatı” fiilin en önemli konusudur. Fiiller çatılarına göre iki grupta incelenir. Bu iki grupta toplam sekiz çeşit fiil vardır:

1. Özne-Yüklem İlişkisine Göre Fiiller

a) Etken fiiller (Belli eki yok)

b) Edilgen fiiller (-l, -n)

c) Dönüşlü fiiller (-l, -n)

d) İşteş fiiller (-ş)

2. Nesne-Yüklem İlişkisine Göre Fiiller

a) Geçişli fiiller (Belli eki yok)

b) Geçişsiz fiiller (Belli eki yok)

c) Oldurgan fiiller (-r, -t, -dır)

d) Ettirgen fiiller (-r, -t, -dır)

Öznesine Göre Fiiller

1. Etken Fiiller : Cümlenin gerçek öznesi varsa, işin kim tarafından yapıldığı belli oluyorsa böyle fiillere etken fiiller denir. Sezai, dün geç geldi. / Bugün geleceğim. (Ben- Gizli Özne)

Ger.Özne Etken Etken

Yalın haldeki tüm fiiller etkendir. Çünkü yalın fiillerin öznesi ikinci tekil kişidir. Git, yaz, oku, ver...)

2. Edilgen Fiiller : Cümle okunduğunda veya dinlendiğinde, işin kimin tarafından yapıldığı belli olmuyorsa, yani cümlede sözde özne varsa böyle fiillere edilgen fiiller denir. Edilgen fiiller, etken fiillerin sonuna –l, -n ekleri getirilerek yapılır. Kır-ı-l-, sev-i-n-....

Ali pencereyi kırdı. Pencere kırıldı.

G.Özne Etken Sözde Özne Edilgen

Edilgen fiillerle dönüşlü fiillerin ekleri aynı olduğu için karıştırılabilir. Karıştırmamak için şuna dikkat etmek gerekir: Dönüşlü fiillerde işi yapan bellidir. Yani gerçek özne vardır. Edilgen fiillerde ise işin kim tarafından yapıldığı bilinmez. Yani sözde özne vardır.

Dün, çarşıdan öte beri alındı. Ahmet, sana çok alındı.

Edilgen Dönüşlü

Şu cümleler de edilgendir: Fatih, 29 Mayıs’ta milletçe anıldı. / Ali, Hasan tarafından dövüldü.

3. Dönüşlü Fiiller : Özne tarafından yapılan işin etkisi, başka bir varlığı etkilemeyip yeniden özne üzerine dönüyorsa, böyle fiillere dönüşlü fiiller denir. Genellikle –n, bazen de –l ekleri dönüşlü fiil yapar. Abim, bu olaya çok sevindi. Çocuk, üzerime atıldı.

-l, -n eklerini alan fiillerin dışında –leş, -len, -ş eklerini alan bazı fiiller de dönüşlülük anlamı görülür. Türküyü dinleyince iyice dertlendim. Şu günlerde Zehra iyice gelişti.

Dönüşlü fiillerde, işi yapan bellidir. Bu nedenle bütün dönüşlü fiiller aynı zamanda etkendir.

4.İşteş Fiiller : Birden çok öznenin karşılıklı veya birlikte gerçekleştirdikleri fiillere denir. İşteşlik eki –ş’dir. Bağr-ı-ş-, gör-ü-ş-....

Bazı fiiller kök halinde işteşlik anlamı taşır. Barış-, güreş-, yarış-...

Bazı fiillerde –laş, -leş ekleri getirilerek işteşlik sağlanır. Mektup-laş-, bayram-laş-..

Bazı fiillerde, önce –la, sonra –ş eki getirilerek işteşlik sağlanır. Karşı-la-ş-, selam-la-ş-...

Bazı fiiller cümlede kullanılışına göre, bazen işteş olur. Bazen olmaz. Müdürümüz bu toplantıda güzel konuştu. (İşteş değil) / Selma ile Nalan, kütüphanede oturup konuştu. (işteş)

Nesnesine Göre Fiiller

1. Geçişli Fiiller : Nesne alabilen, etkisini bir nesne üzerinde gösteren fiillere denir. “Kimi, neyi, ne” sorularına cevap verirler. Gör-, seç-, bil-, al-...

Geçişli fiiller cümlede kullanıldığında, genellikle o cümlelerde belirtili veya belirtisiz nesne vardır. Fatih’ten kitap aldım. (Belirtisiz Nesne – Geçişli Fiil)

Geçişli fiillerin yüklem olduğu bazı cümlelerde nesne bulunmayabilir. Öğretmen konuyu öğrencilere açıkladı. (Nesne var) Öğretmen öğrencilere açıkladı. (Nesne yok)

Geçişli fiil Geçişli fiil

2. Geçişsiz Fiiller : Nesne alamayan yani etkisini bir nesne üzerinde gösteremeyen ve "kimi, neyi, ne” sorularına cevap veremeyen fiillere denir. Otur-, uyu-...

Bazı cümlelerde, yükleme sorulan “ne” sorusu özneyi bulmaya yarar. Bu nedenle geçişsiz olan fiil, geçişli sanılabilir. Kitap düştü. (Ne düştü?) (Kitap: Özne)

Oluş fiilleri, durum fiilleri, edilgen fiiller ve dönüşlü fiiller nesne almaz. O halde bu tür fiiller geçişsizdir. Yağmur yağdı. (Oluş fiili =geçişsiz), Kapı kırıldı (Edilgen = geçişsiz)...

İşteş fiiller, bazen geçişli, bazen geçişsizdir. Özlemle kucaklaştılar. (Geçişsiz), Öğretmenler bu durumu tartıştılar. (Geçişli)

Fiiller, kullanıldıkları cümledeki anlamlarına göre bazen geçişli, bazen geçişsiz olabilir.

Vapurun düdüğü acı acı çaldı. (Geçişsiz). Şu çocuk, arkadaşının kalemini çaldı. (Geçişli).

3.Oldurgan Fiiller : Geçişsiz fiillere –r, -t, -dır ekleri getirilirse, bu fiiller geçişli olur. Bu şekilde geçişsizken, geçişli yapılan fiillere oldurgan fiiller denir.

Geçişsiz Geçişli (Oldurgan)

Gül- gül-dür-

Otur- otur-t-

Gel- getir-

4.Ettirgen Fiiller: Geçişli fiillere –r, -t, -dır ekleri getirilerek geçişlilik derecesi artırılır. Böylece geçişliyken yine geçişli yapılan fiillere, ettirgen fiiller denir. Ettirgen fiillerde genellikle işi başkasına yaptırma anlamı vardır.

Geçişli Geçişli (Ettirgen)

Sula- Sula-t-

İç- İç-i-r-

Türkçe’de fiillerin geçişlilik derecesi en fazla dörttür. Sula-t-tır-t-

1 2 3 4

NOT : Çatı ekleri yapım ekleridir. Bu nedenle çatı eklerini alan fiiller, türemiştir.